Het nut van colostrum kolven tijdens de zwangerschap
Ben je zwanger en heb je gehoord over ‘colostrum kolven’ tijdens de zwangerschap? Misschien vraag je je af wat dit precies inhoudt en waarom sommige moeders ervoor kiezen om al vóór de bevalling hun eerste moedermelk te verzamelen. In dit artikel leggen we in begrijpelijke taal uit wat colostrum is, waarom het waardevol kan zijn om dit te kolven, welke moeders er vooral baat bij hebben en hoe en wanneer je hier veilig mee kunt starten. We baseren ons op adviezen van lactatiekundigen ibclc en organisaties als de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en La Leche League, zodat je zeker weet dat de informatie wetenschappelijk onderbouwd en betrouwbaar is.
Wat is colostrum?
Colostrum is de allereerste moedermelk die je lichaam aanmaakt, al tijdens de zwangerschap en in de eerste dagen na de bevalling. Het is een dikke, gelige vloeistof die boordevol voedingsstoffen zit – denk aan hoogwaardige eiwitten en suikers – en rijk is aan antistoffen voor de immuniteit. Niet voor niets wordt colostrum vaak “liquid gold” (vloeibaar goud) genoemd vanwege de geconcentreerde dosis voedingswaarde en afweerstoffen in elke druppel. Hoewel je er maar kleine hoeveelheden van produceert, is dat precies voldoende voor een pasgeboren baby: de maag van een pasgeborene kan de eerste dag namelijk maar een paar milliliter bevatten. Colostrum is licht verteerbaar en heeft een mild laxerende werking, waardoor je baby snel zijn eerste donkere ontlasting (meconium) kwijtraakt. Dit helpt om overtollige bilirubine uit te scheiden en verkleint de kans op geelzien (geelzucht) na de geboorte. Kortom, colostrum is een krachtpakketje vol voeding en bescherming voor je baby’s start. De WHO onderstreept dan ook dat deze “gouden eerste melk” een belangrijke bron van voeding en immuunbescherming is voor de pasgeborene.
Waarom colostrum kolven vóór de bevalling?
Waarom zou je in vredesnaam tijdens je zwangerschap al melk gaan afkolven? Hier zijn enkele belangrijke redenen waarom antenataal (prenataal) kolven van colostrum nuttig kan zijn:
Voorkomen van bijvoeding met kunstvoeding:
De belangrijkste reden is het verzamelen van een voorraadje eigen melk om te voorkomen dat je baby na de geboorte kunstvoeding nodig heeft. Als een pasgeborene om medische redenen extra voeding nodig heeft in de eerste dagen (bijvoorbeeld bij een lage bloedsuiker of omdat hij nog niet goed aan de borst drinkt), kun je met vooraf afgekolfd colostrum je kindje toch jouw moedermelk geven. Zo sla je twee vliegen in één klap: je voorkomt dat je baby kunstvoeding krijgt én je behoudt de voordelen van colostrum voor diens gezondheid.
Stabiele bloedsuiker en gezondheid van de baby:
Colostrum zit vol met energierijke stoffen die je baby helpen om zijn bloedsuiker op peil te houden na de geboorte. Zeker voor moeders met (zwangerschaps)diabetes is dit waardevol. Een klein beetje extra colostrum kan bijvoorbeeld voorkomen dat de bloedsuiker van de baby te veel daalt, zodat die niet naar de couveuse hoeft of aanvullende glucose toegediend krijgt. Ook bij andere baby’s die medisch wat kwetsbaarder zijn, geeft colostrum een gezondheidsboost. Het hoge gehalte aan antistoffen ondersteunt de immuunfunctie van je pasgeborene en kan helpen infecties te voorkomen. Daarnaast bevat colostrum stoffen die de bilirubine-afbraak bevorderen, wat het risico op geelzucht verlaagt.
Een goede start met borstvoeding:
Al tijdens de zwangerschap leren kolven kan je een voorsprong geven bij de start van de borstvoeding. Veel moeders voelen zich zelfverzekerder omdat ze met eigen ogen zien dat hun borsten melk kúnnen produceren, nog vóór de baby er is. Dit kan vooral mentaal een fijne geruststelling zijn. Je raakt vertrouwd met de techniek van handmatig kolven, wat goed van pas komt als de baby er straks is.
Sommige lactatiekundigen en onderzoekers merken op dat borstvoeding vaak sneller op gang komt als er prenataal gekolfd is, al is dit wetenschappelijk nog niet hard bewezen. De placenta moet namelijk eerst geboren zijn voordat een echte melkproductie op gang komt. De placenta geeft namelijk hormonen af die een ‘echte productie’ remmen. Pas als de hormoonspiegels die de placenta veroorzaakte flink gedaald zijn, kan het melkproducerende hormoon prolactine flink haar werk gaan doen.
Het staat vast dat moeders door prenataal kolven vaak méér vertrouwen hebben in het borstvoedingsproces. Die zelfverzekerdheid en ervaring kunnen een positieve invloed hebben op hoe jij de eerste dagen van het borstvoeden ervaart. En heb je na de bevalling even moeite met aanleggen of drinkt je baby nog niet effectief? Dan weet jij al hoe je moet kolven om je productie te stimuleren en je kleintje toch van melk te voorzien.
Back-up bij bijzondere omstandigheden:
Colostrum achter de hand hebben geeft rust als de start anders loopt dan gehoopt. Denk aan een geplande keizersnede of een bevalling met complicaties. Je kunt dan mogelijk niet direct zelf voeden, bijvoorbeeld omdat je herstellende bent van de operatie. In zo’n situatie kan je partner of de verpleegkundige het afgekolfde colostrum aan de baby geven, zodat die toch jouw melk krijgt terwijl jij bijkomt. Voor vaders/partners kan het bovendien een uniek moment zijn om actief bij de voeding betrokken te zijn en zo extra te bonden met de pasgeborene. Veel ouders noemen het een geruststellende gedachte dat er een voorraadje ‘liefde in vloeibare vorm’ klaarstaat voor noodgevallen.
Door tijdens de zwangerschap colostrum te kolven, creëer je een soort ‘verzekering’ voor de eerste levensdagen van je baby. Je geeft je kindje een optimale start en jezelf gemoedsrust, wetende dat er voedzame voormelk klaar ligt als het nodig is.
Voor wie is prenataal kolven vooral nuttig?
In principe hoeft geen enkele zwangere te kolven voor de bevalling – de meeste moeders hebben voldoende colostrum van nature met een pasgeboren baby aan de borst. Maar in bepaalde gevallen kan het extra nuttig zijn.
Zorgverleners zoals verloskundigen of lactatiekundigen raden antenataal kolven met name aan als er een medische indicatie of risicofactor is waarbij je verwacht dat je baby mogelijk bijvoeding nodig heeft of als je vreest dat je melkproductie traag op gang zal komen. Enkele situaties waarin prenataal colostrum afkolven het overwegen waard is:
Je hebt (zwangerschaps)diabetes.
Vrouwen met diabetes (type 1, 2 of zwangerschapsdiabetes) wordt vaak aangeraden colostrum te verzamelen, omdat hun baby’s een hogere kans hebben op een lage bloedsuiker na de geboorte. Extra colostrum kan dan helpen om de bloedsuikerspiegel van de baby stabiel te houden, zodat bijvoeding met glucose of kunstvoeding niet nodig is.
Je verwacht een meerling.
Als je zwanger bent van een tweeling, drieling (of meer), is de kans groter dat de baby’s iets eerder geboren worden of wat kleiner zijn, met mogelijk extra voedingsbehoeften. Een voorraadje colostrum kan dan uitkomst bieden. (Let op: overleg altijd goed met je arts; meerlingzwangerschappen brengen ook een iets hogere kans op vroeggeboorte met zich mee – zie de Voorzorgsmaatregelen.)
Je hebt een borstoperatie gehad of onvoldoende klierweefsel.
Vrouwen die een borstoperatie (bijv. een verkleining) hebben ondergaan, of van wie bekend is dat ze minder melkklierweefsel hebben (hypoplasie), kunnen moeite hebben met volledige melkproductie. Colostrum kolven biedt dan een welkom vangnet om toch eigen melk paraat te hebben als de productie langzaam op gang komt.
Eerdere borstvoedingsproblemen of lage productie.
Als je bij een vorige baby moeite had met de melkproductie of andere borstvoedingsproblemen, kan prenataal kolven nu helpen. Je oefent de techniek alvast en hebt wat extra colostrum achter de hand, voor het geval dit kindje ook extra voeding nodig heeft.
Je baby heeft een bijzondere aandoening.
Verwacht je een kindje met een aangeboren aandoening zoals een schisis (gespleten lip/kaak/gehemelte), het syndroom van Down, of bepaalde hartafwijkingen? Dan kan het zijn dat hij moeite heeft met effectief drinken aan de borst of extra ondersteuning nodig heeft na de geboorte. Vooraf afgekolfde melk kan dan in de eerste dagen heel waardevol zijn om je baby te voeden terwijl je tegelijkertijd oefent met (of toewerkt naar) aanleggen.
Te klein of juist erg groot kind verwacht.
Als uit echo’s blijkt dat je baby dysmatuur (te klein voor de zwangerschapsduur) is, kan hij na de geboorte mogelijk vaker willen drinken of bijvoeding nodig hebben. Een voorraad colostrum helpt hem dan aan voedingsrijke melk zonder kunstvoeding. Aan de andere kant hebben zeer grote baby’s (macrosomen) – vaak bij diabetesmoeders – kans op bloedsuikerdipjes, waarbij extra colostrum weer van pas komt.
Geplande keizersnede of inleiding.
Zoals eerder genoemd, kan een geplande c-sectio betekenen dat de baby even op zich laat wachten met aanleggen (bijvoorbeeld doordat jij herstelt van de operatie). Als je van tevoren weet dat je met een medische ingreep gaat bevallen, kan colostrum kolven een voorzorg zijn om je baby toch meteen je eigen melk te kunnen geven. Dit geldt ook bij een ingeleide bevalling als je denkt dat de start moeizaam kan zijn.
Let op: Niet al deze situaties betekenen automatisch dat je moet kolven in de zwangerschap – het zijn voorbeelden waarbij het mogelijk baat kan hebben. Overleg altijd met je verloskundige, gynaecoloog of een gecertificeerde lactatiekundige (IBCLC) of antenataal kolven in jouw persoonlijke situatie wordt aangeraden. Deze professionals beoordelen jouw medische achtergrond en kunnen je gericht adviseren.
Hoe en wanneer kun je veilig starten met kolven?
Heb je besloten (in samenspraak met je zorgverlener) dat je colostrum wilt gaan afkolven tijdens de zwangerschap? Dan is het belangrijk om dit veilig en effectief aan te pakken. Hieronder vind je praktische tips over wanneer je het beste kunt beginnen en hoe je het kolven aanpakt:
Wacht tot de laatste weken (vanaf 36 à 37 weken): Begin niet te vroeg in de zwangerschap met kolven. Over het algemeen wordt aangeraden om pas te starten rond week 37 van de zwangerschap. Voor 36 weken wordt het nadrukkelijk afgeraden, omdat het hormoon oxytocine dat vrijkomt bij het kolven in zeldzame gevallen weeën kan opwekken. Met 37 weken of later ben je doorgaans ‘à terme’ en is je lichaam er klaar voor. Bouw het eventueel rustig op: sommige moeders beginnen bij 1 keer per dag en verhogen naar 2 à 3 keer per dag als het goed gaat. Maar elke vrouw is anders – volg dus vooral het advies van je eigen arts of verloskundige over het startmoment.
Kies handmatig kolven (niet de pomp): Colostrum komt in hele kleine hoeveelheden en is dikker van structuur. Handmatig kolven (met de hand melk uit de borst masseren) werkt hiervoor het best. Een kolfapparaat is minder effectief, omdat de paar druppels colostrum vaak in het kolfschild blijven plakken in plaats van in het flesje te druppelen. Gelukkig is handkolven simpel te leren en gaat het met wat oefening steeds makkelijker.
Het juiste moment en ontspannen houding: Probeer te kolven op een moment dat je ontspannen bent. Warmte helpt ook: bijvoorbeeld na een warme douche of met een warm kompres op de borsten. De warmte en ontspanning stimuleren het loslaten van melk. Zoek een rustig plekje waar je je op je gemak voelt. Sommige moeders vinden het prettig om zachtjes de borsten te masseren voordat ze echt gaan kolven. Dit bereidt het borstweefsel voor en kan het colostrum laten vloeien.
Techniek: de C-hold en geduld: Vorm met duim en vingers een ‘C’ om je borst, met je vingers ongeveer 2-3 cm achter de tepel op de rand van de tepelhof. Duw je duim en vingers eerst zachtjes richting je ribbenkast en druk ze dan naar elkaar toe richting de tepel, alsof je melk uit een spons knijpt. Doe dit in een ritmisch ‘druk-en-los’ tempo. Verschuif je hand rondom de tepelhof zodat je uit verschillende hoeken kolft. Wissel tijdens het kolven van borst om de paar minuten. In totaal hoef je niet langer dan circa 5–10 minuten per sessie bezig te zijn (bijvoorbeeld 5 minuten per borst, of 10 minuten totaal terwijl je steeds afwisselt). Twee tot drie keer per dag kolven is voldoende; meer heeft meestal geen extra effect.
Verzamel die druppels: In het begin zie je misschien maar enkele druppels colostrum – dat is normaal! Elke druppel is waardevol. Vang de druppels op in een klein steriel bakje, lepeltje of direct in een speciaal colostrumspuitje als je dat hebt. Veel ziekenhuizen of verloskundigenpraktijken kunnen je 1-2 milliliter spuitjes geven om colostrum mee op te zuigen en te bewaren. Heb je die niet, vraag er gerust naar bij je volgend consult. Het kan per keer verschillen hoeveel je kolft: soms niets, soms een paar druppels, soms een halve of hele milliliter. Alles is normaal – oefening baart kunst! Maak je dus geen zorgen als het de eerste paar keren niet meteen lukt of weinig opbrengst geeft. Dit zegt niets over hoe jouw borstvoeding uiteindelijk zal verlopen.
Bewaren van afgekolfd colostrum:
Het verzamelde colostrum kun je het beste invriezen. Giet of zuig het na elke sessie in een spuitje of een klein flesje met deksel en plak er een stickertje op met de datum (en je naam, vooral als je in het ziekenhuis bevalt). Zet het direct in de vriezer (bij voorkeur -18 °C of kouder). Colostrum kan bij die temperatuur veilig een aantal maanden bewaard blijven.
Belangrijk: neem je voorraadje mee naar de bevalling! Als je naar het ziekenhuis gaat, vervoer de melk dan in een koeltas met koelelement om het bevroren te houden. Informeer bij aankomst de verpleegkundige of verloskundige dat je colostrum bij je hebt; zij kunnen het in de koelkast/vriezer bewaren en in je dossier noteren dat het beschikbaar is. Het ingevroren colostrum wordt alleen gebruikt als het medisch nodig is – bij gezonde baby’s die meteen goed aan de borst drinken, hoef je het vaak niet te gebruiken. In dat geval kun je het thuis nog invriezen en eventueel later bij groeispurten of ziekte inzetten (colostrum blijft lang goed ingevroren).
Voorzorgsmaatregelen en advies
Antenataal kolven wordt over het algemeen als veilig beschouwd voor gezonde zwangerschappen in het derde trimester. Er zijn echter een paar voorzorgsmaatregelen om in gedachten te houden:
Overleg bij verhoogd risico: Heb je een medische voorgeschiedenis van vroeggeboorte, heb je tijdens de zwangerschap bloedingen gehad, of is er sprake van verkorting van de baarmoederhals? Dan is het essentieel dit eerst met je behandelend arts of verloskundige te bespreken vóór je begint met kolven. In zulke gevallen kan het namelijk raadzaam zijn om helemaal niet (of pas later) te kolven, om geen enkel risico te nemen. Jouw zorgverlener kan het risico inschatten en een persoonlijk advies geven.
Weeënactiviteit in de gaten houden: Bij de meeste vrouwen veroorzaakt kolven in de laatste weken geen weeën of bevalling. De hoeveelheid oxytocine die vrijkomt is vergelijkbaar met wat er gebeurt bij vrijen of wanneer je tijdens de zwangerschap een peuter borstvoeding geeft. Toch is het belangrijk op je lichaam te letten. Voel je tijdens of na het kolven krampen, harde buiken of iets wat op weeën lijkt? Stop direct met kolven en neem rust. Meestal zakken dergelijke oefenweeën vanzelf weer af. Blijven de samentrekkingen aanhouden of maak je je zorgen, neem dan contact op met je verloskundige of het ziekenhuis. Veiligheid boven alles – liever een keer teveel gebeld dan te weinig.
Niet forceren: Kolven tijdens de zwangerschap moet nooit pijn doen of gepaard gaan met paniek. Het hoort geen moeten te zijn; zie het als een extra hulpmiddel, niet als verplichting. Als het niet lukt om iets te kolven of als het je stress bezorgt, leg de focus dan gewoon op na de geboorte – dan komt de melkproductie echt op gang. Jouw succes als moeder of in borstvoeding hangt niet af van of en hoeveel colostrum je hebt gekolfd in de zwangerschap. Uiteindelijk is liefdevolle aandacht en aanleggen na de geboorte het belangrijkst.
Conclusie: Colostrum kolven tijdens de zwangerschap kan voor sommige aanstaande moeders een waardevolle voorbereiding zijn. Het geeft je de mogelijkheid om je baby meteen na de geboorte van je eigen ‘liquid gold’ te voorzien, zelfs als er onverwachts bijvoeding nodig is. Vooral bij zwangerschapsdiabetes, een geplande keizersnede of bepaalde medische situaties kan zo’n voorraadje voormelk een geruststelling bieden. Belangrijk is wel om dit verantwoord te doen: wacht tot circa 37 weken, stem af met je zorgverlener en luister naar je lichaam. Gebruik je handen in plaats van de kolf, en bouw het rustig op. Wees niet ontmoedigd als er in het begin weinig komt – elke druppel telt, en oefening baart kunst. Veel moeders ervaren dat ze door prenataal te kolven meer vertrouwen hebben in hun lichaam en een positieve borstvoedingsstart maken.
Heb je twijfels of vragen? Schroom niet om ze te bespreken met je verloskundige of jouw IBCLC-gecertificeerde lactatiekundige. Zij kunnen je persoonlijke situatie het beste inschatten en je coachen bij het kolven indien je daarmee wilt starten. Met de juiste informatie en ondersteuning kun je als (toekomstige) mama de keuze maken die goed voelt voor jou en je baby.
Spuitjes kopen om colostrum in te bewaren?
References
1. Philippa Pearson-Glaze, Expressing Colostrum Antenatally, Breastfeeding Support, 24 August 2019, https://breastfeeding.support/expressing-colostrum-antenatally/ (accessed 9 September 2020).
2. La Leche League Great Britain, Antenatal Expression of Colostrum, https://www.laleche.org.uk/antenatal-expression-of-colostrum/ (accessed 16 September 2020).
3. NHS Mid Cheshire Hospitals, Antenatal Colostrum Harvesting- Important information for patients, August 2017.
La Leche League Great Britian (2008). Antenatal expression of colostrum. Information Sheet no. 2811.
Wszolek, K. 2015. Hand expressing in pregnancy and colostrum harvesting—preparation for successful breastfeeding? British Journal of Midwifery, April 2015, Vol 23, No 4.
Bareza, C. (2013). Planned breastfeeding for a planned birth. Handout Gold Conference 2013.
O’Sullivan TA, Ihlein CN. A brief history of antenatal colostrum expression, and where to from here. Proc Nutr Soc. 2025 May;84(2):188-195. doi: 10.1017/S002966512400483X. Epub 2024 Oct 14. PMID: 39397521.
Radboud UMC https://www.radboudumc.nl/afdelingen/verloskunde-en-gynaecologie/onze-aandachtsgebieden/verloskunde/de-kraamtijd/borstvoeding/kolven/antenataal-kolven
ABM, Expressing your milk before your baby arrives, Antenatal expressing of colostrum. https://abm.me.uk/breastfeeding-information/antenatal-expression-colostrum/#:~:text=It%20is%20recommended%20to%20express,quite%20small%20quantities%20and
